Sudan ile ihracat ve iş fırsatları

Giriş
Güncellenme
Sudan ile ihracat ve iş fırsatları

SUDAN HAKKINDA GENEL BİLGİLER

Resmi Adı: Sudan Cumhuriyeti Nüfusu: 40,5 milyon
Başkenti: Hartum Telefon Kodu: +249
Yönetim Biçimi: Cumhuriyet İnternet Uzantısı: .sd
Bağımsızlık Tarihi: 1 Ocak 1956 THY Uçuşları: İstanbul – Hartum ; Hartum – İstanbul (Her Gün)
Resmi Dili: Arapça ve İngilizce Liman: Kızıldeniz Kıyısında Port Sudan
Dinler: Müslüman (%97); Diğer (%3) Etnik Yapı: Arap %70, Diğer %30 İklim: Eylül ve Mayıs ayları arasında genellikle sıcak ve kuru; Nisan/Mayıs – Eylül/Ekim döneminde yağışlı
Türk Vatandaşı Sayısı: Yaklaşık 5.000 kişi Hartum’da Hava Şartları: En sıcak ay Mayıs (26 – 42 Co); en soğuk ay Ocak (16 – 32 Co); En kurak dönem Ocak – Nisan
Yüzölçümü: 1,9 milyon Km2 Ölçü Birimleri: Metrik Sistem
Eyalet Sayısı: 18 Yaş Ortalaması/Ortalama Ömür: 19/63 Yerel Ölçü Birimleri: 1 Diraa = 58cm; 1 Feddan = 4.200 m2; 12 Keilas = 1,98 hl
Resmi Tatiller: Bağımsızlık Günü: 1 Ocak; Barış Anlaşması Günü: 9 Ocak; İşçi Bayramı: 5 Mayıs; Devrim Günü: 30 Haziran; Ramazan ve Kurban Bayramları; İslami Yıl Başı; Coptic Christmas: 7 Ocak; Christmas: 25 Aralık Saat Dilimi: GMT + 3
  Para Birimi: Sudan Poundu (Sudanese Guinea –SDG)
Hukuk Sistemi: Medeni Hukuk ve Ceza Hukuku alanında Müslümanlar için İslam Şeriatı geçerlidir. Gayrimüslimler için özel kurallar uygulanır. Diğer hukuk alanları kıta avrupasına benzer hukuk sistemi ile düzenlenir. Üye Olunmuş Başlıca Uluslararası Kuruluşlar: ABEDA, ACP, AfDB, AU, COMESA, FAO, G-77, IBRD, IFAD, ILO, IMF, Interpol, IOC, ISO, UN, UNCTAD, UNESCO, WHO, WTO (Gözlemci)

ABD Ekonomik Yaptırımlarının Kaldırılması,

 Sudan’ın Uluslararası Ticari İlişkileri

Ve Genel Ekonomik Görünüm

Sudan’ın yıllar itibarıyla kaydettiği temel ekonomik gelişmeler aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.

Sudan ekonomisi, zengin doğal kaynaklara sahip olmasına rağmen, yönetim sorunları ve çatışmalar neticesinde kişi başına gelirin satın alma gücü paritesine göre yaklaşık 4 bin dolar seviyesinde seyrettiği bir ülke olarak kalmıştır. Geçmişte tarım ve hayvancılığa dayalı olan Sudan ekonomisinde petrol ihracatı ve petrol gelirleri giderek ağırlığını hissettirmeye başlamıştır.

Coğrafi açıdan dünyanın 16. en büyük, Afrika’nın ise 3. büyük ülkesi olan Sudan, 84 milyon hektar ekilebilir verimli araziye sahiptir. Hem Afrika hem Arap ülkesi olarak nitelendirilen Sudan, COMESA (Doğu ve Güney Afrika Ortak Pazarı) ve aynı zamanda Arap Ligi üyeliği sayesinde Afrika ve Arap pazarına açılan önemli bir kapıdır.

Sudan’da 1960’lı yılların başından itibaren petrol rezervi varlıkları bilinmektedir. Ancak 1996 yılı sonunda 4 şirketin kurulmasıyla (Çin Ulusal Petrol Şirketi (%40), Malezya Ulusal Petrol Şirketi (%30), Kanada Kamu Teşebbüsü (%25), Sudanlı Sudapet Şirketi (%5)) Sudan’da petrol üretimi başlamış ve Heglieg ve Al-Vihda bölgelerinde kazı çalışmalarına; 1999 yılında ise 20,7 milyon varil/yıl ile ticari üretime geçilmiştir. Kızıldeniz kıyısındaki liman kenti Port Sudan’a uzanan petrol boru hattının 1999 yılında açılmasıyla petrol ihracına başlanmıştır.

Bununla birlikte, Güney Sudan’ın 2011 yılında bağımsızlığını ilan ederek ayrılmasıyla petrol yataklarının yaklaşık %75’lik bölümü güneyde kalmış ve Sudan, ihracatındaki esas kalem olan petrol gelirinin çok önemli bir bölümünü kaybetmiştir. 2005 yılında imzalanan Kapsamlı Barış Anlaşması’nda (Kapsamlı Barış anlaşması petrol gelirlerinin iki ülke arasında yarı yarıya paylaşılmasını öngörmektedir. Ancak Sudan, petrol kaynaklarının Güney’de kalmasıyla gelirlerinin%80’den fazlasını kaybetmiştir. Aradaki farkı, Güney Sudan’ın kendi taşımacılık ve  ihracat imkânlarını kullanmasını ücretlendirmekle gidermeye çalışmaktadır. İki ülke arasındaki temel sorunlardan biri bu husustur.) petrol gelirlerinin iki ülke arasında yarı yarıya paylaşılması öngörülse de Sudan kaybı telafi etme arayışı içerisinde, petrol hatlarını, limanını ve ihracat tesislerini kullanan Güney Sudan tarafından (geçmiş kullanımlara yönelik) ilave ödemeler talep etmiştir.

Sorunun çözümü, Sudan ile Güney Sudan’ın Ağustos 2012 tarihinde petrol paylaşım anlaşmasını imzalamaları ile sağlanmıştır. Anlaşmaya göre, Güney Sudan, ham petrolünü açık denizlere çıkaracak boru hattını kullanmak için Sudan’a varil başına 9,48 dolar ödemeyi kabul etmiş, Sudan ise 36 dolarlık ilk fiyatını aşağı çekmiştir. Ayrıca, taraflar, Güney Sudan’ın bağımsızlığının Sudan’a getirdiği ek maliyetin de 3 milyar dolarlık tek ödemeli tazminat ile karşılanması hususunda anlaşmaya varmışlardır. Ancak sonrasında anlaşma yürürlüğe girememiş ve Sudan’ın petrol gelirlerindeki kayıplar henüz telafi edilmeye başlamamıştır.

Sudan, Türkiye’nin iki katı büyüklükte sulanabilir araziye sahiptir. Ayrıca, Kanada ve Avustralya’dan sonra dünyada tarıma en elverişli 3. ülkedir. Ancak, tarım sektörü, sulamaya ilişkin yetersiz yatırım, çatışmalar nedeniyle ekili alanların zarar görmesi ve ülke içi ticareti engelleyen zayıf ulaşım ağı nedeniyle zarar görmüş ve daha çok iç tüketime yönelmiştir. Yine de tarım sektörü halen GSYİH’nin üçte birini oluşturmaya ve işgücünün %80’ini istihdam etmeye devam etmektedir.

Ülke, zengin maden yataklarına sahiptir ancak bu yataklardan ticari anlamda gerektiği gibi yararlanılamamaktadır. Bununla birlikte, son dönemde, altın madenciliğinin geliştirilmesi yönünde çalışmalar sürdürülmekte ise de Sudan’da çıkarılan yaklaşık 100 ton/yıl düzeyindeki altının yalnızca %40’ı legal yolla ticarete konu olmakta ve %60’ı illegal yollarla ülke dışına çıkartılmakta veya iç piyasada satılmaktadır.

Sudan’da makine üretimi yok denecek kadar az olduğu için, ülke ihtiyacının büyük çoğunluğu ithalat yoluyla temin edilmektedir. Ülkedeki önemli sektörlerin başında gıda işleme sanayi gelmektedir. Gıda sanayi içinde ise şeker üretiminin özel bir yönü bulunmaktadır.

Sudan’da toplam 5 rafineri bulunmakta ve ülkenin rafinaj kapasitesi günlük 180 bin varil olarak bildirilmektedir. Ülkede doğal gaz kaynakları olmakla birlikte, üretimi bulunmamaktadır. World Energy Council’e göre 904 milyon ton petrol ve doğalgaz rezervi mevcuttur.

  1. DIŞ TİCARET POLİTİKASI VE UYGULAMALARI 

Dış Ticaret Mevzuatı İthalat Rejimi: 

İthalat, özel anlaşmalarla ayrıca düzenlenmedikçe her 5 yılda bir yayımlanan İthalat rejimi kararı gereğince belirlenen gümrük oranlarına göre gerçekleştirilir. Bu bağlamda Sudan’da yayımlanan en son Gümrük Tarifesi Ocak 2017 tarihli olup, yeni Gümrük Tarifesinin Ocak 2022’de yayımlanması beklenmektedir. Sudan’da ithalat yapılabilmesi için firmaların ithalat lisansına sahip olmaları gereklidir. İthalat lisansı Sudan Sanayi ve Ticaret Bakanlığı’nca düzenlenir ve iki yılda bir yenilenir. Sudan’da sınai ve tarımsal (hayvancılık ve balıkçılık dahil) üretim amacıyla kurulan ve yatırım teşvik belgesi sahibi olan yabancı sermayeli yatırım şirketleri dışındaki yabancı sermayeli firmaların ithalat yapmaları yasaktır. Yatırım teşvik belgesine sahip yabancı sermayeli firmalar ise yalnızca iştigal ettikleri fiili üretim sahası ile ilgili hammadde ve ara mallarını ithal edebilirler. Mer’i ithalat rejimi ve gümrük kanunu gereğince herhangi bir malın ithalatı için ithalatçının, Sudan Merkez Bankası ithalat formunu (IM), gümrük ithalat beyannamesini (IDF), ithalat lisansını, Sudan Metroloji ve Standardizasyon Genel İdaresi’nden (SSMO) alınmış sertifikayı, nihai faturayı, deniz veya hava yolu konişmentosunu, taşıyıcıdan alınacak sevkiyat talimatını, konteyner ağırlık sertifikasını (SOLAS), menşe şahadetnamesini, ithalat üzerinde herhangi bir kısıtlama olması halinde yetkili kurumdan alınmış izin belgesini, çeki listesini, Gümrük Muhafaza çıkış iznini İbraz etmesi gerekmektedir. İşlenmiş Altın İthalatı: İşlenmiş altın ithalatı için Sudan Merkez Bankası’ndan veya herhangi bir ticari bankadan sertifika temin edilmelidir. Bu şekilde ülkeye girebilecek işlenmiş altın miktarı 10 ons düzeyinde olup, bu miktarın üzerindeki işlenmiş altının girişi için Sudan Altın Komitesi’nden izin alınması gerekmektedir

İthalatta Gerekli Lisanslar, Gümrük Prosedürü ve İthalatı Yasak Mallar: 

İlaçlar, Tıbbi Malzeme ve Ekipmanlar, Kozmetik Mamulleri, Veteriner İlaçlar, Aşılar ve Mamuller : Milli Eczacılık ve Zehir Konseyi Sertifikası

Kitaplar, Dergiler, Basılı Materyaller ve Gazeteler : Millî Gazetecilik ve Basılı Materyaller Konseyi Sertifikası

Kaydedilmiş Kasetler : Milli Sanat Konseyi Sertifikası 

Böcek İlaçları: Milli Böcek İlaçları Konseyi Sertifikası 

Tohumlar : Sudan Tarım Bakanlığı Ekim Sertifikası, Zirai Karantina Formu, Bitki Koruma Formu, Uluslararası ve Yerel Muayene Sertifikası

Bitki Nakli : Sudan Tarım Bakanlığı Lisansı 

 

Uydu ve Hava Sahası : Alıcıları Milli Telekomünikasyon Konseyi Lisansı 

 

Balık Ağları : Sudan Hayvancılık Bakanlığı Sertifikası 

 

Renkli Fotokopi Cihazları, Renkli Fakslar ve Renkli Tarayıcılar : Kamu Güvenliği İdaresi Lisansı

 

Baharatlar  : Bitki Koruma Formu

 

Silah ve Mühimmat, Patlayıcı, Havai Fişek : Sudan İçişleri Bakanlığı Silah Lisansı

 

Radyasyonlu Maddeler : Sudan Nükleer Enerji İdaresi Lisansı

 

Antika Eşya : Sudan Antika Eşya İdaresi Lisansı 

Büyük Elektrik Jeneratörleri : Sudan Enerji ve Madencilik Bakanlığı Lisansı

 Kullanılmış Yedek Parçalar, Alet ve Edevatlar, Makine ve Ekipmanlar : Sudan Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Nihai Fatura Onayı 

 

İthali Yasak Olan Mallar:

Potasyum Promide, Kumar Makina ve Ekipmanları, Lisansa Bağlanmamış Silah, Mühimmat ve Patlayıcı Maddeler, Kullanılmış Giyim Eşyası, Kullanılmış Lastikler, Şaraplar ve Diğer Alkollü İçkiler, Medikal Amaçla Kullanılmak Üzere Lisansa Bağlanmış olanlar Dışındaki Narkotik Mamuller, Dolandırıcılıkta Kullanılabilecek Paralar ve Kağıtlar, Sudan Sağlık Bakanlığı’nda Kayda Alınmamış Kozmetik Mamuller, Gayri Ahlaki ve Pornografik Görsel Materyaller, İsrail Menşeli Mallar.

İhracat Rejimi:

Sudan’da ihracat yapılabilmesi de Sudan Sanayi ve Ticaret Bakanlığı’ndan İhracat Lisansı alınmasını gerektirmekte olup, İhracat Lisansları iki yılda bir yenilenir. Sudan’da sınai ve tarımsal (hayvancılık ve balıkçılık dahil) üretim amacıyla kurulan ve yatırım teşvik belgesi sahibi olan yabancı sermayeli yatırım şirketleri dışındaki yabancı sermayeli firmaların ihracat yapmaları yasaktır. Yatırım teşvik belgesine sahip yabancı sermayeli firmalar ise yalnızca iştigal ettikleri fiili üretim sahası ile ilgili mamul maddeleri ihraç edebilirler ve bunların iç piyasada toptan ve perakende ticaretini de yapabilirler.

 

An itibarıyla Sudan’da işbaşında bulunan Geçiş Dönemi Teknokratlar Hükümeti, ülkenin işlenmemiş ham ürün ihraç etmesini azaltmak ve katma değeri yüksek ürün üretimi ve ihracatını artırmak amacıyla bazı ham ürünlerin ihracına kısıtlama veya yasak getirebilmektedir. Örneğin, 1 Nisan 2020’den itibaren Sudan’ın en önemli tarım ürünlerinden biri olan yer fıstığının ham olarak ihracı Hükümet tarafından bütünüyle yasaklanmış bulunmaktadır. Zaman içinde mevcut kısıtlamalara yenilerinin de eklenmesi ihtimal dahilindedir.

Mer’i ihracat rejimi ve gümrük kanunu gereğince herhangi bir malın ihracatı için ihracatçının, Sudan Merkez Bankası ihracat formunu (EX), ihracat lisansını, nihai faturayı, deniz veya hava yolu konişmentosunu, menşe şahadetnamesini, İhracat gümrük beyannamesini, bitki sağlık sertifikasını, konteyner ağırlık sertifikasını (SOLAS), çeki listesini, fumigasyon sertifikasını İbraz etmesi gerekmektedir

Gümrük Vergileri

Sudan’da istisnai mallar dışında, aşağıda belirtildiği üzere 3 temel gümrük vergisi oranı uygulanmaktadır.

Hammaddeler için %10, Yarı mamuller için %25, Nihai mallar için %40,

Diğer taraftan, yukarıda belirtilen gümrük vergilerine ilaveten ithalatta %3 ek vergi de tahsil edilmektedir. Ayrıca, Sudan Merkez Bankası mal veya vesaik gelmeden peşin ödemeli ithalat yapılmasını da yasaklamıştır.

Türkiye ve Sudan arasında vergi indirimlerini de kapsayan Ticari ve Ekonomik Ortaklık Anlaşması imzalanmış olup, anlaşmanın yürürlüğe girmesi için halen her iki ülkenin Parlamentolarınca onaylanması beklenmektedir. 

Türk Firmalarının Sudan’a İhracatla İlgili Olarak Bilmesi Gereken Önemli Hususlar:

– ABD Ekonomik Ambargosu Ekim 2017’de tamamen kaldırılmıştır.

 – Buna rağmen ülke ABD’nin, teröre destek veren devletler listesinden çıkarılmadığı için uluslararası bankacılık sistemi çalışmamakta ve dolar transferi veya dolar bazlı akreditif veya vesaik mukabili ödeme yöntemleri işletilememektedir.

– EURO üzerinden çok sınırlı sayıda Türk Bankası ile ticari işlem yapılabilmekte ise de bunu genellikle ülkedeki döviz yokluğu nedeniyle, kendi ihracat geliri de olan, yani bankasına döviz getirebilen Sudanlı firmalar ithalat amaçlı akreditif açtırmak için kullanabilmektedir. Başka bir deyişle isteyen istediği gibi rahatça ithalat yapamamaktadır. Zira ülkede döviz yoktur.
– Para ihracatçıya, Sudanlı ithalatçılar tarafından genellikle uygulanan yöntemde olduğu üzere, Dubai gibi üçüncü bir ülkeden gelecekse, bu tür ödemelerde teslim yeri olarak rahatlıkla Port Sudan belirlenebilir. Ancak burada dikkat edilmesi gereken nokta, Sudan Merkez Bankası’nın 7 Ekim 2018’den itibaren tüm dış ticaretin akreditifli veya vesaik mukabili gibi yöntemlerle yapılmasını zorlamakta oluşudur. Bu durumda para Dubai’den TT (nakit transfer) olarak gelirse, yani akreditif veya vesaik mukabili ödemeye yöntemlerinden birisi olmaksızın transfer edilirse ve ihracatçı da buna göre mal gönderirse, bu durum Sudan Merkez Bankası regülasyonlarına aykırı olacağı için ithalatçı firma malı çekerken gümrük idaresi ile problem yaşayabilir. İhracat bedelinin peşin alınması halinde bu problem elbette ihracatçıyı bağlamayacaktır ama sürecin bilinmesinde yarar vardır. Zira böyle bir problem halinde ithalatçı firmanın ancak mal bedelinin %20’si kadar bir ceza ödemek suretiyle (gümrük vergisi haricinde) malı millileştirebilme imkânı olabilecektir.

– Bu hususlar dışında, askeri malzeme, silah veya çift kullanımlı bir mal olmadıkça Sudan’a direkt ihracat yapılmasında teorik olarak problem yoktur. Sayılan ürünlerin ihracı ise BM ambargosu hala sürmekte olduğu için ya izne tabidir ya da yasaktır

– Teorik problem olmasa da Sudan’da pratikte her zaman için beklenmedik bir sorun yaşanması da muhtemeldir. Bu bakımdan en iyisi Sudan’dan veya bu mümkün olmuyorsa üçüncü bir aracı ülkeden akreditif açılarak yapılan siparişler neticesinde malın Sudan’a ihracatının yapılmasıdır.

– Bununla birlikte, eğer ithalatçı genellikle yaygın şekilde yapılmakta olduğu gibi, örneğin Dubai’deki banka hesabı kanalıyla ihracatçının parasını peşin ödüyorsa, sevkiyatı yaptıktan sonra yukarıda da belirtildiği üzere ihracatçının sorumluluğu biter. Mamafih, eğer ithalatçı avans ödüyorsa ve bu avansa karşılık ihracatçı sevkiyat yapmayı kabul etmiş ise gümrükte sorun yaşanması halinde, ihracatçının da parasının geri kalanını almakta sorunun bir tarafı haline düşürülmesi riski doğabilir. İthalatçı malı çekemedikçe ödemenin kalanını yapmaktan da imtina edebilir. 

 

İç Vergiler ve Oranları 

Vergi . Ödeme Sayısı . Vergi Oranı veya Tutarı. Vergi Kaynağı

KDV 12 Ay 17% İş gören net ücreti

İşveren SGK Payı 12 Ay 17% İş gören net ücreti

İş gören SGK Payı 12 Ay 8% Vergiye tabi yıllık ticari

kazanç

Kurumlar Vergisi Yılda 1 defa 15% KDV 12 Ay %17 Katma Değer 

Eyalet İş Vergisi Yılda 1 defa 20.000 Sudan Poundu Götürü usulde

Ticari Araç Kaydı Vergisi Yılda 1 defa 17.000 Sudan Poundu Götürü usulde

Sermaye Vergisi Yılda 1 defa 5% Arazi ve Ticari Araç Değeri

Sermaye Değerlenme Vergisi Yılda 1 defa 5% Sermaye Artış Tutarı 

Damga Vergisi 12 Ay 10 Sudan poundu/Ay Götürü usulde

Belediyecilik Vergisi Yılda 1 defa Muhtelif tutarlarda.

 

Ürün Standartları ile ilgili Uygulamalar 

Sudan’da ürün standardizasyonu, ölçümü, kalibrasyonu gibi konularda yetkili kurum Sudan Metroloji ve Standart İdaresidir (SSMO). Bakanlar Kurulu İşleri Bakanlığı’na bağlı bulunan kurum 1992 yılında kurulmuş olup standartlar, metroloji, denetim ve ölçümlerle ilgili tüm 6 konularda tam yetkili kamu kurumudur. SSMO, İngiliz Standartları Enstitüsü’nden (BSI) ISO 9001-2008 kalite yönetim sistemi için uygunluk sertifikası ve ayrıca ISO17025-2005 laboratuvar akreditasyonu (Hartum ve Port Sudan’da 21 laboratuvar) için uyumluluk sertifikası almıştır. SSMO, Uluslararası Standardizasyon Örgütü (ISO), CODEX Alimentarius Komisyonu, Arap Sanayi ve Madencilik Örgütü (AIDMO), Uluslararası Tahıl Bilimi ve Teknolojisi Örgütü (ICC), Afrika Elektroteknik Standardizasyon Komisyonu (AFSEC), Uluslararası Tarım Hareketi Federasyonu (IFOAM), Ağırlık ve Ölçümler Bürosu (BIPM), Uluslararası Yasal Metroloji Örgütü (OMIL), Uluslararası Elektro-Teknik Komisyonu (IEC) ve Afrika Standardizasyon Örgütü (ARSO) üyesidir. SSMO, ARSO’nun ve İslam Ülkeleri için Standartlar ve Metroloji Enstitüsü’nün (SMIIC) ana kurucularından biri olup ayrıca muhtelif ülkelerdeki eşdeğer kuruluşlarla ve bu arada TSE ile de iş birliği mutabakat zabıtları imzalamıştır.

 

Test Etme, Muayene ve Belgelendirme:

Tüm test etme, muayene ve belgelendirme işleri SSMO’nun Hartum’daki merkezi ve Hartum Havaalanı ile Port Sudan Limanı yanında, ülke içindeki muhtelif noktalardaki toplam 21 adet laboratuvarında yapılmaktadır. 

Sudan’ın sevkiyat öncesi zorunlu denetimi yoktur. Ancak, tüm ithalatçıların Sudan Sanayi ve Ticaret Bakanlığı’ndaki İthalat/İhracat Siciline kayıtlı olması gerekmektedir. Genellikle ithalatçıların SSMO tarafından tescillenmiş Uluslararası Kargo Müfettişleri tarafından verilen bir Sevkiyat Öncesi Denetim Sertifikasına sahip olmaları tavsiye edilir. Kargonun gümrük işlemlerinin tamamlanması için SSMO kargodan numune almakta ve alınan numuneyi analiz için yetkili laboratuvara göndermekte ve sonuca göre işlemi onaylamaktadır. 

 

Sudan’ın ithalatında SSMO’nun rolü aşağıdaki gibi sıralanmaktadır: 

– Standartların hazırlanması ve onaylanması, 

– İlgili birimlerle koordinasyon sağlanması (Sudan Merkez Bankası, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Ticaretle ilgili meslek kuruluşları vb.) ve bu birimlere Sudan standartlarına uygun malların ithalini garanti etmek için standartların bildirilmesi, 

– Sevkiyatın SSMO standartlarına uygunluğunu sağlamak için tüm ülke giriş noktalarında ithalatta standartlara uyumun kontrol edilmesi. İthalatta uygunluk değerlendirmesi teknik veya ticari herhangi bir işlem için sunulan tüm belgelerin kontrol edilmesi ve denetlenmesi ile başlar. Bu süreç, ithalat türüne bağlı olarak ticaret şartlarının ve standart gereksinimlerinin karşılanmasına yönelik olarak uygulanmakta olup aşağıdaki safhaları içermektedir

– İthalatında özel belge gereken ürünlere ilişkin belgelerin denetimi

– Kargo muhteviyatının ithalat deklarasyonuna uygunluğunun denetlenmesi, 

– Gümrük fiziki muayenesi, 

– Standartlara uygunluğun sağlanması için ürün numunelerinin alınması,

– Laboratuvar analiz sonuçlarına göre SSMO tarafından uygunluk veya uygunsuzluk belgesi verilmesi.

İthalatta Uygunluk Değerlendirmesi İçin Aranan Belgeler: Yukarıda belirtilen laboratuvar analizi ile standartlara uygunluğun denetlenmesinden önce, ürünün belgelerinin Sudan standartlarına uygun olup olmadığını kontrol etmeyi amaçlayan belge kontrol sistemi aşağıdaki gibidir.

 

Zorunlu Belgeler: 

– Uygunluk Değerlendirmesi Talebi (İstek başlıklı kâğıtta olmalı ve damgalanmalıdır. Talep, standartlar departmanı yöneticisine iletilmelidir.)

– Analiz Sertifikası (veya ekipman ve makineler için Teknik Standartlar Kataloğu). Bu belge uygunluk değerlendirmesi yapıldığında verilir. Sertifika, analizin yapıldığı laboratuvarın adı ve adresi de dahil olmak üzere başlıklı kâğıtta ve damgalanmış olmalıdır. Sertifika, uygunluk değerlendirmesi için amaçlanan ürün adını içermelidir. Sertifikanın verildiği tarih açıkça tanımlanmalıdır. Menşe ülke açıkça belirtilmelidir. Teknik Standartlar Kataloğu ürünün tam açıklamasını içermeli, imalat şirketinin adını ve üretildiği ülkeyi belirtmelidir.

 

Zorunlu Olmayan Belgeler:

Ürünün adını ve Analiz Sertifikasına veya Teknik Standartlar Kataloğuna uygunluğu belirten proforma fatura.

İlave Belgeler: Bu tür belgeler, yukarıda belirtilen belgelere ek olarak belirli gıda ürünlerine özgü olup, aşağıdaki gibidir.

– Hayvancılık Bakanlığı’ndan izin,

– İhracatçı ülkede Sudan Büyükelçiliği’nce onaylı, ihracat ülkesi sağlık sertifikası, 

– Raf ömrü sertifikası

– Radyasyon analizi sertifikası, 

– Kökenli Helal kesim sertifikası (tavuk ve kırmızı et durumunda),

– GDO bulunmadığını gösterir belge, 

– Ticari fatura.

 

Uygunluk Değerlendirmesi Süreci: 

– Uygunluk değerlendirme başvurusu, 

– Prosedür ücretinin ödenmes

– Ürünün standartlara uygun olması halinde genellikle 24 saat içinde uygunluk belgesi düzenlenmesi, 

– Ürünün standartlara uygun olmaması halinde daha ileri istişare için uygunluk değerlendirmesinin Teknik Komiteye sunulması

 

Ambalaj, Paketleme ve Etiketleme

Sudan’da satılacak ithal ürünlerin ambalajlarında Arapça veya İngilizce ürün etiketleri olması zorunludur. Bununla birlikte, ülkenin mevzuat hükümlerinin uygulanması bakımından çok ciddi problemleri bulunmakta olup, piyasada örneğin Türkiye’den iç pazara göre paketlenip Türkçe etiketlenerek raflara konulmuş olan özellikle gıda mamullerini çok sıklıkla görebilmek mümkün olmaktadır. Sudan’da ambalaj gramajları, paket türleri kimi zaman Türkiye’de kullanılan standartlara uygun olmamakta ve Sudanlı ithalatçılar ülkeye özgü ambalaj çeşitlerini talep edebilmektedirler.

 

Teknik Engeller 

Türk ürünleri için asgari referans fiyat uygulaması bulunmaktadır. Her ne kadar 2019 yılında bazı ürünler için referans fiyat listesinde indirime gidilmişse de halen çoğu ürün Sudan pazarında rakip durumda olduğumuz örneğin Çin mallarına uygulanan referans fiyatların üzerinde bir değerlemeye tabi tutulmaktadır. Öte yandan, Sudan bürokrasisinin komplike ve şeffaf olmayan yapısı nedeniyle, zamana, mekâna ve uygulamacı birimlerin yapısına bağlı olarak keyfiliğe varan teknik engeller çıkartılması ihtimali daima göz önünde bulundurulmalıdır. 

 

  1. PAZARIN ÖZELLİKLERİ 

Türkiye ve Türk Mal ve Hizmet Algısı, Çin, ABD, Batı Avrupa Menşeli Mal ve Hizmetlerle Karşılaştırıldığında Ortaya Çıkan Görünüm: Sudan’da Türk malları ve hizmetleri konusundaki kalite algısı Türkiye lehine son derece yüksektir. Özellikle Türkiye’den düzenli olarak muhtelif malları ithal etmekte olan Sudanlı girişimciler Türk mallarının kalitesinin kesinlikle farkındadır. Bu farkındalık bilhassa belirli bir düzeyde alım gücü olan Sudanlılar arasında çok yaygındır. Öyle ki Hartum’un en büyük süpermarketlerinden biri olan bir Türk süpermarketinde Türkiye’den gelmiş olan malların bulunduğu reyonlarda malın menşeine dikkat çekerek ilgiyi artırmak için “Imported from Turkey” yazan tanıtım etiketleri konulduğu gibi, piyasada mal ve hizmet pazarlayan berberden, restoran sahibine, perdeciden, turizm acentesine kadar pek çok iş dalında Türk girişimciler işletmelerine Türk bayrakları ve/veya mal ve hizmetlerinin Türkiye ile olan bağlantısını gösterecek tanıtıcı logolar, tabelalar vs. koymak suretiyle “Ülke Markası”na dikkat çekmek suretiyle ürünlerine olan ilgiyi artırabilmektedirler.

 

ABD ve Batı Avrupa menşeli mallar elbette özellikle bahse konu ülkelerin ihtisas sahibi oldukları ürünler itibarıyla prestijli bir “ülke markası” değerine sahip bulunmaktadırlar. Örneğin jeneratör ihtiyacının yüksek olduğu ülkede meşhur bir İngiliz jeneratörünün marka değeri ya da otomobil fren balatası için çok iyi bilinen bir Alman ürününün marka değeri hususunda hiçbir Sudanlı girişimci veya konuyla ilgili tüketiciler nezdinde herhangi bir tereddüt bulunmamaktadır.

 

Hal böyle olmakla birlikte, Ekim 2017’de ABD ambargosunun kaldırılmış olmasına rağmen Sudan’ın teröre destek veren ülkeler listesinden çıkarılmamış olmasının yarattığı fiili negatif durum çerçevesinde, anılan ülkelerin firmalarınca Sudan pazarına genellikle yatırım yapılmadığı gibi, bu ülkelerin mallarının ülkeye ithal edilmesi konusunda da ciddi problemler vardır. Örneğin, pek çok Alman tedarikçinin doğrudan Sudan’a mal tedarik etmediği ve bu ülkeden tedarik edilmek istenen bazı ürünlerin Türkiye dağıtımcıları tarafından sağlanabildiği 9 bilinmektedir. Şüphesiz Sudan’ın içinde bulunduğu bu olumsuz durum bir yandan da ülke imajı yüksek olan Türk mal ve hizmetleri açısından ironik şekilde olumlu bir rekabet gücü yaratmaktadır. 

 

Çin malları ile ilgili durum biraz daha farklıdır. Çin’de esasen ödenecek bedelin büyüklüğü ile doğru orantılı olarak her türlü kalitede ürün bulunabilmesi mümkün iken, Sudan pazarında özellikle düşük gelir gruplarına hitap etmek üzere ithal edilen Çin malları genellikle mümkün olduğunca ucuz olanlar arasından seçilmekte olduğundan son derece kalitesizdir. Bu bakımdan piyasadaki marka değerleri de düşüktür. Bununla birlikte geniş halk kesimlerince piyasa fiyatları itibarıyla daha fazla ulaşılabilir olduğundan kaçınılmaz olarak talep görmekte ve bu nedenle de yoğun şekilde ithal edilmektedirler. 

 

Hizmet sektöründe de özellikle müteahhitlik alanında Çin firmalarının marka değeri Türk firmalarının marka değerinden oldukça düşük durumda bulunmaktadır. Mal ve hizmet ticaretinde en önemli rakiplerimiz Çin, Mısır ve Körfez Ülkeleridir.

 

Ülkenin öncelikli sektörleri: Sudan’ın 2007 – 2031 dönemini kapsayan 25 Yıllık Stratejik Planı ve bu plana uyumlu olacak şekilde tasarlanmış olan 2017 – 2021 dönemini kapsayan 3. Beş Yıllık Kalkınma Planı çerçevesinde ülke açısından en öncelikli olarak kabul edilmiş olan sektörler, öncelik sırası itibarıyla aşağıda sıralanmıştır.

 

– Tarım ve Hayvancılık 

– Madencilik 

– İmalat Sanayii 

– Enerji Üretimi

 

Türkiye için öncelikli olan sektörleri ve fırsat sunabilecek sektörler: Yukarıda belirtilen ve Sudan Hükümeti’nin stratejik öncelikleri ve kalkınma planları da dikkate alınmak suretiyle tespit edilen ve Türkiye açısından gerek mal ve hizmet pazarlama gerek yatırım yapılması için cazip olacağı değerlendirilen başlıca sektörler aşağıda sıralanmıştır.

 

Otomotiv yan sanayii, oto servisleri ve motor yenileme, tarımsal üretim, tarım makinaları ve traktör, tekstil makinaları, inşaat malzemeleri, elektrik aksam ve parçaları, kablolar, dizel jeneratörler, beyaz eşya, ev ve ofis mobilyası, tekstil ve konfeksiyon, ayakkabı, terlik, ev tekstili, aydınlatma ürünleri, zücaciye, tıbbi malzemeler ve hastane yatakları, bisküvi, çikolata ve işlenmiş ya da konserve edilmiş diğer gıda, madencilik alanında kullanılan ticari amaçlı patlayıcılar, sağlık Hizmetleri (Türkiye’de sağlık turizmi ve Sudan’da hastane işletmeciliği), müteahhitlik ve teknik müşavirlik hizmetleri, elektrik üretimi ve satışı gibi pek çok alanda fiyat ve/veya kalite ya da her ikisinin rasyonel kombinasyonu bakımından karşılaştırmalı üstünlüğe sahip olabileceği değerlendirilmektedir.

 

Dağıtım Kanalları

Sudan’da dağıtım kanalları çok az gelişmiş ve gelenekseldir. İthalatçılar ve yerli üreticiler ya kendi açtıkları iş yerlerinde lokal olarak ürün sunmakta veya geleneksel pazarlarda küçük dükkanlara mal dağıtımı yapmaktadırlar. Mağaza zincirleri, toptan satış noktaları, yapı market zincirleri, büyük çaplı mağazalar, hipermarket zincirleri, outlet merkezleri, Amazon gibi uluslararası veya muadili yerel online dağıtım kanalları yoktur. İthal veya imal edilmiş bir ürünün dağıtılmasındaki temel yöntem, ürünün ithalatçısının veya imalatçısının küçük mağaza sahipleri ve yerel pazarlarla olan kişisel bağlarıdır.

 

Tüketici Tercihleri: Sudan pazarında tüketicilerin büyük çoğunluğu Türkiye’de üretilmiş bir ürünü kalite ile eşdeğer görmektedirler. Türkiye’nin ülke ve marka imajı, ürünlerine duyulan güven çok yüksektir ve Batı Avrupa ülkeleri düzeyinde algılanır. Bununla birlikte, ülkede çok ciddi bir ekonomik kriz yaşanmakta oluşu ve döviz darboğazı gibi faktörler tüketici tercihlerinin fiyat odaklı olmasını kaçınılmaz kılmaktadır. Özellikle çok dar gelirli geniş halk kesimleri Çin, Hindistan, Mısır gibi Türk ürünlerine oranla daha ucuz olan malları mecburen tercih etmek durumunda kalmaktadırlar.

 

Bununla birlikte, orta üst ve üst gelir grubundaki çok sınırlı sayıdaki tüketici kitlesi ya doğrudan Batı Avrupa ürünlerini ya da özellikle sınai alanda, makine sektörü ürünlerinde Türk ürünlerini tercih etmektedirler. Yüksek gelir düzeyindeki tüketiciler ve yerel yatırımcılar gerek bireysel tüketim ihtiyaçları gerek işleri nedeniyle ihtiyaç duydukları endüstriyel, tarımsal makine, ekipman ve malzeme temini konusunda kalite kadar satış sonrası hizmet alabilmeye de büyük önem vermekte ve özellikle Sudan’da temsilciliği olan Türk firmalarından tedarik yapmayı tercih etmektedirler. 

 

Satış Teknikleri ve Satışı Etkileyen Faktörler: Ülkede şimdilik kredi kartı kullanımı, online ticaret portalları, taksitli satışlar, tüketici ihtiyaç kredileri, müşteri sadakati yaratmak için promosyon çalışmaları, AVM’ler, mağaza zincirleri vb. gibi çağdaş pazarlama satış yöntem ve merkezleri bulunmamakta, satışlar bütünüyle tüketicinin nakit paraya sahip olma gücüne bağlı olmakta ve pazarda şahsen araştırıp, ürünleri fiziken incelemek suretiyle mağazada alışveriş şeklinde gerçekleşmektedir. Üretime dönük faaliyetler için mal alacak girişimciler ise ilgili ürünün ithalatçısı veya distribütörü ile yine kişisel temas kurarak satın almalarını yapmaktadırlar. 

 

Kamu İhaleleri: Sudan’da herhangi bir bilgiye, veriye, basılı veya elektronik ortamda herhangi bir veri tabanına ulaşabilmek çoğu durumda imkânsızdır. Bu nedenle, Müteahhitlik ve Teknik Müşavirlik firmalarımızın kamu ya da özel kuruluş ihalelerini takip edebilecekleri, ihale duyurusu bulabilecekleri tek bir kaynak dahi bulunmamaktadır. Bu ihaleler yalnızca önemli ulusal gazetelerde küçük bir ilan olarak yayınlandığında ise ihalede istenen doküman ve teminatları sağlayabilmek için yeterli zamanın zaten kalmamış olduğu görülmektedir. Nitekim bu tür ilanlar ihale gününden 15 ila 20 gün önce gazetelerden birinin veya birkaçının basılı nüshalarında duyurulmakta ve online gazetelerde ise hiç yer almamaktadırlar.

 

Bu cümleden olmak üzere, büyük bir alt ve üst yapı yatırımı, sınai tesisler kurulması ihtiyacı bulunan Sudan’da proje almakla ciddi şekilde ilgilenen firmalarımız için geçerli tek takip yöntemi, sahada ya kendi elemanlarını ya da Sudan’dan temin edecekleri yerel bir temsilciyi görevlendirmek suretiyle bu kişilerin Sudan Müteahhitler Birliği, Kamu Kurumları ve Meslek Kuruluşları ile sürekli temasta kalmalarını temin ederek aktif çalışma disiplini içinde olmalarıdır. Aksi halde Sudan’da proje takip edilebilmesi, ana yüklenici veya taşeron olarak Müteahhitlik ve Teknik Müşavirlik projesi bulunabilmesi çok düşük bir ihtimal olarak kalmaya 11 mahkumdur. Nitekim, halihazırda Sudan piyasasında iş yapan Türk firmalarının hemen hepsi sahada bizatihi bulunmak suretiyle proje takibi ve ihale başvurusu yapabilmektedirler.

 

Bununla birlikte, Hartum’da yerleşik Sudan’daki Türk İş Adamları Derneği (TÜRSİAD) her gün gazeteleri izleyerek, yayınlanmış ihale ilanlarını üyelerine whatsapp grubu marifetiyle duyurmaktadır. 

 

  1. ÖNEMLİ SEKTÖRLER 

Tarım ve Hayvancılık 

 

Tarım ve hayvancılık sektörü Sudan’ın GSYİH’si içinde %40 paya sahiptir ve toplam istihdamın yaklaşık %80’i tarım kesiminde çalışırken, ihracatın %95’ini de tarımsal ve hayvansal ürünler teşkil etmekte ve nüfusun %60’ı da kırsal kesimde yaşamını sürdürmektedir. 

Sudan gerek çok verimli geniş toprakları gerek sahip olduğu iklim, arazi ve tarımsal ürün çeşitliliğine geniş imkân sağlayan ayrıcalıklı konumu ile doğal kaynaklar bakımından zengin bir ülkedir. Ülkenin ekilebilir arazi büyüklüğü yaklaşık 170 milyon dönüm ve büyük/küçük baş hayvan varlığı 135 milyon gibi çok önemli değerlerdedir. 

 

Yeraltı su kaynakları ve Nil nehri ile yağmur sezonunda alınan yağmurların tarımsal üretimin çeşitlendirilmesi üzerinde önemli etkisi vardır. Sudan, sebzeden, meyveye, bakliyattan, yağlı tohumlara kadar çok geniş yelpazede tarımsal üretime imkân veren bir coğrafyadır. Bununla birlikte, tarımsal üretimde ihtiyaç duyulan hizmetlerin henüz %40’ı dahi karşılanabilir hale gelmemiştir. 

 

Tarım alanında ihtiyaç duyulan temel hizmetler, mevcut ve yeni büyük sulama projeleri için sulama, kazı ve kanal inşa hizmetleri, tarımsal faaliyetler ve hasat sonrası hizmetler ile bahçe ürünleri için ayırma ve paketleme hizmetleri olarak sıralanabilir. Hayvancılık alanında ise deri endüstrisi, süt ürünleri üretimi, et üretimi, yem üretimi ve veterinerlik hizmetleri potansiyel vadeden alanlardır. 

 

Sanayi

 

Sanayi: Sanayi sektörü çok az gelişmiş olup, GSYİH’nin yalnızca %3’ünü oluşturmaktadır. Yeni geçiş dönemi hükümetinin öncelikleri arasında yer alan sınai üretimin geliştirilmesi ve katma değeri yüksek üretimin artırılması anlayışı kapsamında potansiyeli yüksek bir alan olarak görünmektedir.

 

Ülkede her alanda sınai yatırım hamlesine ihtiyaç duyulmaktadır. Bununla birlikte, halihazırda tarımsal ürünlerin işlenmesi, elektronik montaj sanayii, plastik imalatı, mobilya imalatı, şeker üretimi, et işleme, ilaç sanayi, tabanca, tüfek, obüs, drone gibi hafif savunma sanayii mamulleri imalatı, otomobil ve kamyon montaj endüstrisi Sudan’daki kayda değer sınai faaliyetler olarak sıralanabilir. Özellikle ilaç sanayiinde kendine yeterlik çabası içinde olan Sudan’da 27 adet ilaç üretici firma faaliyet göstermektedir. Sudan ayrıca bilhassa Doğu 12 Afrika’da önemli bir sağlık merkezi olma çabası içinde olup, tıbbi yatırımlara da büyük önem vermektedir.

 

Hizmetler

 

Hizmetler sektörü Sudan GSYİH’sinin %51’ini oluşturmaktadır. GSYİH içindeki ağırlığına rağmen hizmet sektörünün yeterli çeşitlilik, gelişmişlik ve kalitede olduğunu söyleyebilmek mümkün değildir. Tıpkı sınai alanda olduğu gibi hizmetler sektöründe de çok geniş bir yelpazede, turizmden sağlık hizmetlerine, satış sonrası hizmetlerden, bankacılık ve finans sektörüne, lojistikten, dağıtım kanallarına, e-ticaret platformlarına kadar müşteri ve kalite odaklı yatırım ihtiyacı bulunmaktadır.

 

Madencilik: Sudan, altın, krom, demir, bakır, uranyum, alçı, mermer, mika, kalay gibi çok sayıda mineral madde kaynağına sahiptir. Henüz işletmeye geçmemiş petrol alanları bulunmaktadır. Yılda ortalama 100 ton civarında altın üretimi de yapabilen madencilik sektörünün GSYİH içindeki payı %6’dır.

 

Sudan madenler bakımından oldukça zengin kaynaklara sahiptir. Ancak genel olarak maden üretimi, ülkenin büyüklüğüne oranla oldukça küçük çaplıdır. Halihazırda ham petrol ve altın ülkenin temel madencilik sektörü ihracat ürünleridir. Altın madenciliğinde dünyanın altın ihtiyacının %38’ini karşılayan 20 ülkeden bir tanesi olan ve dünya üretiminin %4’ünü gerçekleştiren Sudan, Güney Afrika Cumhuriyeti’nden sonra, Afrika’nın ikinci, dünyanın ise dokuzuncu en büyük altın üreticisidir. Altın madenciliğinin %75’i küçük çaplı arama faaliyetleri ve madenciliği ile yapılmakta olup toplam altın üretiminin %85’i de bu tür küçük çaplı madencilik faaliyetleri ile sağlanmaktadır.

 

Sudan’ın başlıca maden/mineral kaynakları ve dolayısıyla yatırım yapılması imkân dahilinde olan doğal kaynak rezervleri aşağıda gösterilmiştir

 

Değerli Madenler: Altın, Gümüş, Platin

Temel Metaller: Bakır, Çinko, Kurşun 

Diğer Metalik Mineraller: Demir, Krom, Manganez, Uranyum, Titanyum, Toryum, Zirkon 

Tarımsal Mineraller: Fosfat, Potasyum 

Sınai Mineraller: Kireç Taşı, Mermer, Granite, Kaolin, Grafit, Talk, Silika, Kum, Mika, Kalsiyum Silikat,

Sudan’daki verimli maden bölgeleri Sudan Enerji ve Madenler Bakanlığınca 7 bölge dahilinde kategorize edilmiş bulunmakta olup, aşağıda listelenmiştir.

 

– Kuzeydoğu Sudan, Kızıl Deniz Bölgesi: Altın, bakır, demir, nadir toprak mineralleri, gümüş, çinko, siyah kum, lal taşı (garnet), alçıtaşı, tuz, talk. (Bu bölgedeki başlıca mineral rezervinin 500.000 metrik ton bakır; 150 ton altın; 4.500 ton gümüş; 1,9 milyon metrik ton çinko olduğu tahmin edilmektedir.)

 

– Kuzey Sudan Bayuda Çölü: Altın, feldispat, demir cevheri, alüminyum silikat, manganez, mermer, mika, silika.

 

– Batı Sudan Jebel Marra Volkanik Sahası: Temel metaller, lal taşı, alüminyum silikat, tuz, sülfür.

 

– Kuzey Wadi Hawar Bölgesi Jebel Abyad ve Jebel Wahib Sahaları: Boksit, kromit, altın, platin. 

 

– Güneydoğu Sudan Mavi Nil Eyaleti Ingessana Bölgesi: Asbest, kromit, altın, manyezit, mermer, talk.

 

– Güney Kordofan Nuba Dağları: Krom, bakır, altın, manganez, nikel, grafit, mermer, fosfat kayası, talk, uranyum.

 

– Güneybatı Sudan Güney Darfur Eyaleti Bakır Madenleri Sahası: Bakır, altın, değerli taşlar, uranyum. Maden sektörü yatırımlarının yasal çerçevesi: Sudan’da madencilik yatırımları tüm cevherlere ve madencilikle ilgili sektörlere açık bulunmaktadır. 

 

– Maden arama lisansları 2 yıl için verilmekte ve gerekirse 1 yıl için uzatılabilmektedir. Normal olarak 3 yıl içinde üretime geçilmesi gerekmektedir.

 

– Cevher tespit edildikten sonra 25 yıla kadar lisans alınabilmekte ve gerektiğinde uzatılabilmektedir.

 

– Yatırımcılar tüm tesis ve geliştirme masraflarını üstlenmek durumundadır. 

 

– Tüm madencilik ekipmanlarının gümrükten muaf olarak ithali mümkündür. 

 

– Hisse devri imkânı vardır. 

 

– Stopaj Vergisi muafiyeti bulunmaktadır.

 

Enerji: Sudan’ın enerji sektörü daha ziyade geleneksel kaynaklara dayalı olmakla birlikte geleneksel olmayan yenilenebilir enerji kaynakları alanında da önemli bir potansiyeli bulunmaktadır. 

 

Geleneksel kaynaklar, elektrik enerjisi, petrol ürünleri, biokütle enerji kaynakları ve geleneksel olmayan kaynaklar, su, güneş, rüzgâr olarak sıralanmaktadır. 

 

Enerji ile ilgili bazı değerler aşağıda verilmiştir. 

 

– Ortalama rüzgâr hızı: 4,2

 

 – 8,1 metre/sn. (yerden 80 metre yukarıda) 

 

– En güçlü rüzgâr hızına sahip bölgeler: Kızıl Deniz, Kuzey sudan Dongola Bölgesi, Batı Sudan Jabel Marra Dağları, 

 

– Güneş enerjisi: Ülke genelinde hemen her zaman mevcut. Ortalama günlük ışın kapasitesi 5,8 – 7,2 kWh/m2. 

 

– Enerji Tüketimi: Enerji gereksinimi büyük ölçüde biokütle enerji kaynakları ile karşılanmaktadır. 

 

Enerji tüketiminin ürüne göre dağılımı aşağıda gösterilmiştir. 

Enerji Tüketiminde, odun esaslı biokütle oranı %71; petrol esaslı ürünler oranı %19; odun dışı biokütle oranı %8 ve hidro enerji oranı %2 paya sahip bulunmaktadır. Ülkenin toplam enerji tüketiminin 6,3 milyon ton petrole eşdeğer olmakla birlikte, toplam enerji arzının 11 milyon 14 ton petrol eşdeğeri olduğu ve enerji arzının %43’ünün kaybedildiği bildirilmektedir. Sudan’da enerji talebi 5 temel faktör tarafından yönlendirilmektedir. 

 

– Tarım Sektörü: Enerji tüketimi %0,9 

 

– Sanayi Sektörü: Enerji tüketimi %11,6 

 

– Hizmetler Sektörü: Enerji tüketimi %16,1 

 

– Ulaştırma Sektörü: Enerji tüketimi %31,4 

 

– Konut Sektörü: Enerji tüketimi %40,0 

 

Sudan elektriksiz bölgelerin elektrik enerjisine kavuşturulması ile ilgili projelere önem vermektedir.

 

Sudan’da 1960 yılında kurulmuş olan Merkezi Elektrik ve Su İdaresi halen ülkedeki önemli şehirlerde elektrik ve suyun dağıtımından sorumlu bulunan kurumdur. Enerji üretiminde önemli bir verimsizlik problemi bulunmaktadır. 42 milyona yakın nüfusu olan Sudan’ın %60’ı kırsal bölgelerde yaşamakta olup sadece %29’luk kesimin elektriğe ulaşım imkânı bulunmaktadır. Bu kesimin enerji gereksinimi biokütle ürünlerine çok bağlıdır.

 

Sudan’ın çok önemli bir güneş, rüzgâr ve jeotermal enerji potansiyeli olmasına karşın, bu ürünlerin ülkenin temel enerji arzı içinde şimdilik kayda değer bir yeri bulunmamaktadır. Amerikan yaptırımları nedeniyle yeterli teknoloji ve ekipman temininde zorluk çekiliyor olması enerji sektörünün gelişmesinin önünde önemli bir engel yaratmaktadır. Şeker sektöründe kojenerasyon yaratılamaması ve elektrik sektöründe rekabetin çok güçsüz olması nedeniyle elektrik ile ilgili yatırımlar yavaş ve altyapısı zayıf bir şekilde yürütülebilmektedir. Sudan’ın 2005 yılında ortaya konan yenilenebilir enerji master planı yenilenebilir enerji kaynaklarının teşvik edilmesini ve böylelikle petrole olan bağımlılığın azaltılmasını hedeflemektedir.

 

Hükümetin yenilenebilir enerji sektöründeki öncelikleri aşağıda sıralanmıştır. 

 

– Sürdürülebilir enerji kaynağı olmayan biokütle enerji bağımlılığının azaltılması. 

 

– Elektrik şebekesine dahil olmayan yerlerde ve kırsal kesimde sulama imkanlarının ve rüzgâr enerjisi kullanımının artırılması. 

 

– Güneş enerjisi kullanımının yaygınlaştırılması. 

 

– Jeotermal enerji kaynaklarından ve küçük çaplı hidro enerji potansiyelinden yararlanma imkanlarının geliştirilmesi. 

 

Hükümetin enerji sektörüyle ilgili sektörel hedefleri aşağıda belirtilmiştir. 

 

– Ülkenin elektrifikasyon düzeyinin orta vadede %30’dan %90’a çıkartılması. 

 

– Sürdürülebilir bir odun kömürü üretimi politikasının uygulanarak, odun kömürü ihracatına imkân verilebilmesi. 

 

– Elektrik enerjisi üretimi dahil, yenilenebilir enerji ve diğer stratejik enerji yatırımlarının gümrük vergileri ve diğer iç vergilerden muaf tutulması. 

 

– Çevre dostu yönetim sistemlerinin uygulanması. 15 Sudan’ın Yenilenebilir Enerji Master Planı hedefleri aşağıda listelenmiştir.

 

– 2020 yılına kadar, toplam kapasitesi 300 MW olan 3 adet rüzgâr enerji üretim tesisi kurulması.

 

 – 2020 yılına kadar, toplam kapasitesi 20 MW olan 4 adet güneş enerjisi üretim tesisi kurulması. 

 

– 2031 yılında yenilenebilir enerjinin, kurulu kapasitenin %29,3’üne ulaştırılması.

 

Türk Enerji Firmaları için Yatırım Alanları: Yukarıdaki bilgilerin değerlendirilmesi neticesinde, Sudan’ın önemli bir elektrifikasyon ve yenilenebilir enerji üretimini artırma hedefi olduğu görülmektedir. Ülkede elektriğe ulaşım imkanlarının yeterli olmaması, Türk firmaları açısından, petrol esaslı jeneratör ve elektrik üretim tesisi, hibrid esaslı elektrik üretim tesisi, rüzgâr enerjisi üretim tesisi, güneş enerjisi üretim tesisi kurulumları ve jeotermal enerji alanında üretim yapılması gibi gerek konvansiyonel gerek yenilenebilir enerji bağlamında çeşitli faaliyetlere girilebilmesinin mümkün olabileceğini göstermektedir.

 

  1. PAZARDA DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR VE DİĞER BİLGİLER

İş Kültürü 

Sudan’da son derece geleneksel yapıda bir iş kültürü vardır. İnsanlar arasında güven esasına dayalı dostluk ilişkisi kurmak çok önemlidir. Arkadaşlık ilişkisi olan kişiler karşılaştıklarında yalnızca tokalaşmak ile yetinmezler ve bizim kültürümüzde kucaklaşmak ile eş değer olan birbirlerinin sağ omuzlarını tutma jesti ile selamlaşırlar. İş insanlarımızın Sudanlı partnerleri ile birbirlerinin omuzlarına dokunarak selamlaşma düzeyine gelmeleri ülkede yaygın olan geleneksel yapılı aile şirketleri için genellikle yazılı sözleşmelerden bile daha önemlidir. Bu nedenle bir iş anlaşması yapmadan önce sohbet etmek, birlikte yemek yemek vs. gibi geleneksel ritüeller çok önemlidir. Hal böyle olmakla birlikte, firmalarımıza Sudan’da iş yaparken iyi ve ihtiyaca uygun olarak düzenlenmiş ve işlevselliği artırılmak üzere notere onaylattırılmış yazılı sözleşmelerle iş yapmaları mutlak surette tavsiye olunur. Bu şekilde çalışmayan ve sadece geleneksel ahbaplık ilişkileri içinde verilen sözlerle yetinenlerin sonradan pek çok problem yaşadıkları ve sözleşme ile kayda alınmamış konularda çıkan sorunların ya çözülemediği ya da yüksek bedellere mal olduğu tecrübe ile görülmüştür.

 

Sudan’da iş insanları için kartvizit alışverişi sıradan bir olaydır ve çok önemsenmez. Uzakdoğu’da olduğu gibi kartvizit değişiminin törensel bir anlamı yoktur. Hatta çoğu zaman iş insanları kartları olmadan toplantılara gelirler. Görüştükleri insanları portföylerine kaydetmek için kullandıkları en önemli kayıt yöntemi cep telefonu ve ayrı numara var ise whatsapp numaralarıdır. Öyle ki whatsapp üzerinden iletişim kurmak Sudan’da e-postanın çok daha önündedir. 

 

Geleneksel aile şirketlerinde yaygın bir aile hiyerarşisi bulunur. Ailenin reisi ve muhtemelen de şirketin CEO’su tarafından söz verilmesi halinde aile fertleri de konuyla ilgili görüşlerini beyan ederler. Çoğu zaman şirketteki bütün yönetici pozisyonlar aile fertlerince doldurulur ve ancak uluslararası ilişkileri yoğun ve kısmen kurumsallaşma yolunda gayret sarf eden aile şirketleri ile büyük sermaye gruplarına ait özel sektör veya büyük devlet firmalarında profesyonel yönetim anlayışı ile karşılaşmak mümkün olabilir.

 

Sudan’da zaman kavramı da çok esnektir ve yukarıda sayılan istisnai olarak kurumsallaşma seviyesi yüksek, güçlü özel sektör veya büyük devlet firmaları bahis konusu olmadıkça randevu saatlerine uyulmaması çok yaygındır. Hatta bu konuyu esprili bir dille anlatan bir hikâye ülkede dilden dile dolaşmaktadır. Bu hikâyeye konu olan iki Sudanlının görüşmek üzere zaman tespit ederken birinin diğerine, “Saat 2’de buluşalım, eğer saat 3’e kadar gelmez isem beni 4’e kadar bekle, hala gelmemişsem saat 5’te ayrılabilirsin.” dediği rivayeti yaygın olarak iş dünyasında anlatılmaktadır.

 

Sudanlılar genellikle son derece iyi niyetli, çok yumuşak başlı, her toplumda görülebilecek istisnalar bir tarafa bırakılırsa iş yaparken hile yapmayı düşünmeyen, çok misafirperver, dürüst ve iyi ahlaklı insanlardır. Türkiye’ye hayranlıkları, Türklere tarihsel bir muhabbetleri vardır. Agresif yapılı değildirler, kolay kolay kavga etmezler, çok sabırlıdırlar ve iyi niyetle kurulacak bir ilişkide ticari ortaklıktan beklenebilecek her şeyi temin edebilmek için ellerinden gelenin en iyisini yapmaya gayret ederler. Bu itibarla, Sudan’ın ticari ortaklıklar kurmak adına elverişli bir ülke olduğunu vurgulamak yanlış olmayacaktır.

 

Para Kullanımı 

Sudan’da 5, 10, 20, 50, 100, 200 ve 500 Sudan Poundu (SDG-Cüneyh) tutarında banknotlar tedavülde bulunmaktadır. Uluslararası Visa, Master Card, American Express gibi kredi kartlarının kullanımı yoktur. Bütün ödemelerin nakit para ile yapılması gerekmektedir. Bu bakımdan otel, yemek, ulaşım vb. harcamalar için seyahat sırasında yeteri kadar nakit bulundurmak önemlidir. 

 

Hal böyle olmakla birlikte Amerikan Visa ve Master Card şirketleri, ülkede 11 Nisan 2019 günü eski Cumhurbaşkanı Ömer El Beşir’in devrilmesi sonucu Batı ile yakınlaşma süreci çerçevesinde yakın zaman içinde bahse konu kartların kullanımına başlanması ile ilgili umut verici beyanatlarda bulunmuşlardır.

 

Hava yolu şirketleri ve oteller yabancılardan yerel para kabul etmezler, ödemelerde genellikle ABD Doları kullanılmakla birlikte AVRO da rahatlıkla kullanılmaktadır. Yabancı bir ziyaretçinin ihtiyaç halinde rahatça döviz bozdurabilmesi mümkün değildir. Bankalarda döviz problemi kadar, yerel para tedariki de sorunlu olduğu için banka kanalıyla döviz bozdurulabilmesi mümkün bulunmamaktadır. 

 

Ziyaretçilerin piyasadan döviz bozdurma ihtiyaçları için kaldıkları otelden yardım istemeleri uygun olur. Ancak Otelde veya havalimanında resmi kur üzerinden para bozulmakta olup, genellikle resmi kur karaborsa kurunun yarısı kadardır. Sudan’da yerel para cinsinden çek kullanılmaktadır. Sudan’dan yolcu beraberinde ülke dışına çıkartılabilecek döviz tutarı 3.000 ABD Doları ile sınırlıdır. Bu itibarla, iş için Sudan’a gelirken ihtiyaten fazlaca döviz getiren vatandaşlarımızın, getirdikleri paranın tamamını harcamamaları ve ülkeden çıkarken beraberlerinde 3.000 dolardan fazla para kalması durumunda gümrükte dövizlerine el konulmaması için, ülkeye girerken getirdikleri parayı gümrükte deklare ederek resmi tutanakla kayıt altına aldırmalarında mutlak yarar vardır. 

 

Pasaport ve Ülkeye Geçici Giriş Vizesi Uygulaması 

 

Sudan’da çok kısa süre kalacak ziyaretçilerin pasaportlarının dahi mutlaka yabancılar şubesine gönderilerek geçici ikamet vizesi alınması gerekmektedir. Aksi halde ülkeden ayrılırken gümrükte ciddi sorun yaşanmakta ve seyahate izin verilmemektedir. Bu bakımdan, 17 ziyaretçilerin otele giriş yapar yapmaz pasaportlarını teslim ederek geçici ikamet vizesi alınması için otellerinden hizmet almaları çok önemlidir. Bu işlem yaklaşık 40 ABD Doları bedelle oteller tarafından verilmektedir. 

 

Sudan’a Türkiye’den doğrudan seyahat edecek “Umuma Mahsus Pasaport” hamili T.C. Vatandaşlarının 100 ABD Doları karşılığında Hartum Havalimanı’nda vize alabilmeleri mümkündür. Bununla birlikte, Türkiye dışında bir ülkeden gelen veya Hartum dışında, örneğin Port Sudan’a doğrudan seyahat eden T.C. vatandaşlarının varış yerindeki havalimanında vize alabilme konusunda muhtelif problemler ile karşılaştıkları bilinmektedir. Bu itibarla, Türkiye dışındaki ülkelerden gelen veya Hartum dışındaki kentlere doğrudan seyahat eden vatandaşlarımızın vizelerini önceden almalarında yarar bulunmaktadır. 

 

Ülkeden çıkarken havalimanında bilet veya e-bilet ibrazı zorunlu olup, basılı belge olmaksızın havalimanına girilebilmesi mümkün bulunmamaktadır. Bu nedenle vatandaşlarımızın ülkeden ayrılırken basılı biletlerini beraberlerinde bulundurmaya dikkat etmeleri önemlidir.

 

Resmî Tatiller ve Mesai Saatleri – Sabit Tarihli Tatiller

 

Hafta sonu tatili: Cuma ve cumartesi günleri Bağımsızlık Bayramı: 1 Ocak 

Koptik Noel: 7 Ocak 

Barış Anlaşması Günü: 9 Ocak 

Ulusal Selamet Devrimi Bayramı: 30 Haziran Noel: 25 Aralık 

 

Resmî Tatiller ve Mesai Saatleri – Hicri Takvime Göre Değişen Tarihli Tatiller 

Ramazan Bayramı: 24 – 27 Mayıs 2020 Kurban Bayramı: 30 Temmuz – 03 Ağustos 2020 Hicri Yılbaşı: 20 Ağustos 2020 Hz. Muhammed’in Doğumu: 29 Ekim 2020 Kamu birimlerinde mesai saati 08:00-16:00 arasında olmakla birlikte, öğle tatili uygulaması olmayan ülkede saat 15:00’ten sonra herhangi bir resmi iş takip edilebilmesi çok olanaklı değildir. Yerel Saat: Türkiye’de yaz saati uygulaması varken saat farkı bulunmamaktadır. Yaz saati uygulaması dışında +1 saat ileridedir. 

 

  1. ŞİRKET KURULUŞU VE İŞ YAPMA İLE İLGİLİ BİLGİLER 

 

Şirket Türleri: Sudan’daki ticari faaliyet yapıları 6 grupta incelenebilir.

 

Şahıs Şirketi (İsmül Amel): Türkiye’deki “gerçek kişi” kaydına benzer bir yapıdır, tek kişinin yürüttüğü ve tüzel kişiliği olmayan şahıs şirketidir. Hartum’daki çeşitli Türk restoranı, berber vs. gibi hizmet sektöründeki pek çok şahıs işletmesinin tercih ettiği bir yapıdır. Asgari sermaye şartı yoktur.

 

Ticari Şirketler: 

Limited Şirket (LLC): Sudan’da tek kişilik Ltd. Şti. kurulamaz. En az iki ortak olması gerekmekte olup, ortaklar gerçek kişi veya tüzel kişilikler de olabilmektedir. Bir tane Sudanlı Müdür çalıştırma şartı vardır. Sudan’da gerek yerli gerek yabancı girişimcilerin en çok rağbet ettiği şirket formudur. Agari sermaye şartı yoktur. 

 

 

Anonim Şirket (PLC): En az 7 ortakla kurulabilir. Halka arz edilebilir. Gerek yabancı sermayeli LLC gerek PLC şirketlerinin, başka bir deyişle yabancı sermayeli ticari şirketlerin iç veya dış ticaret yapma hakları yoktur. Yani ne yerel ticaret ne ihracat ne de ithalat yapabilirler. Bunları yapabilmek için şirketin %100 Sudan sermayeli ve ortaklarının da Sudan doğumlu Sudanlı olması gerekmektedir.

 

Bugüne dek ticaret yapabilen Türk firmalarının sahipleri ya Sudan vatandaşlığı almışlardır ya da şirketlerini paravan bir Sudanlı şahıs adına kurmuşlardır. Bununla birlikte 2019 Kasım ayından bu yana belirtilen şartlar altında şirket kurulması da yasaklanmış ve böylelikle üretime dayanmayan ticari aktivite yabancı sermayeye bütünüyle kapanmıştır. Serbest bölgede kurulmuş yabancı şirketler ise bu kısıtlamadan muaftırlar. Asgari sermaye şartı yoktur.

 

Yatırım Şirketleri: Üretim faaliyeti ile uğraşan şirketler yatırım (İstismar) şirketi olarak adlandırılır ve %100 yabancı sermayeli yatırım şirketi kurulabilir. Yatırım şirketleri üretimde kullanmaları gereken hammadde ve ara mallarını ithal edebilirler ve ürettikleri mamulü iç piyasada olduğu gibi ihracat yoluyla dış piyasada da satabilirler. İştigal konularının dışında kalan mamullerin dış ticaretini yapamazlar. Yatırım şirketlerinin kuruluşu sırasında ihtiyaç duyacakları makine ve ekipmanın ithalinde yatırımın özelliğine göre gümrük vergilerinden de kısmi ya da tam muafiyet sağlanır. Ayrıca üretimde kullanılan ithal girdinin gümrüksüz ithaline izin verilebilir. 10 milyon USD ve üzerindeki stratejik yatırımlara 10 yıla kadar, yarı stratejik addedilen yatırımlara 5 yıla kadar kurumlar vergisi muafiyeti tanınabilir. Olasılıklı ifade edilmesinin sebebi Sudan’da bu tür muafiyetlerin Yatırım İdaresi ile yapılan pazarlığa ve yatırımın kapasitesine göre değişiklik arz edebilmesidir. Asgari sermaye şartı yoktur. 

 

Şubeler: Türkiye’de kurulu şirketin şubesinin açılması mümkündür. Şubeler faaliyet konularıyla ilgili ticari aktivitede bulunabilir, fatura kesebilirler. İşlemlerinin sorumluluğu ana firmaca yüklenilmek zorundadır. Şubeler daha ziyade kısa süreli olarak Sudan’da bulunacak örneğin 1 veya 2 yıllık bir müteahhitlik projesi için gelip iş bitiminde faaliyetini sonlandıracak firmalar açısından daha uygun olabilir. 

 

Yabancı Şirketin Sudan’da Şube Açması İçin Gerekli Belgeler: 

 

1- Yabancı şirketin yurt dışında kuruluş belgesi (yılı), 

2- Yönetim Kurulu üye profili, 

3- Firmanın faaliyet konuları ve kuruluş amacı (Fizibilite Raporu), 

4- Yönetim Kurulundan şube açılması için resmi karar, 

5- Yönetim Kurulundan şube için Yönetici tayin kararı.

İLGİNİZİ ÇEKEBİLİR

En Hızlı Büyüyen Ekonomiler ve Başlıca İhracat Pazarları

07 Kasım 2022 14:23, Pazartesi

En Hızlı Büyüyen Ekonomiler ve Başlıca İhracat Pazarları  En Hızlı Büyüyen Ekonomiler ve Başlıca İhracat Pazarları Dünya, küresel bir ekonominin gelişimine doğru ilerliyor. Çin ve Hindistan gibi gelişmekte olan ülkelerin yükselişi ihracat için yeni pazarlar açmıştır. Bu ülkeler artık gelişmiş ülkelerden işletmeleri çekmek için birbirleriyle rekabet ediyor. Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerin İhracat Evlerine genişlemesi, dünyanın […]

İhracat Faturası Nasıl Düzenlenir?

15 Ağustos 2022 16:18, Pazartesi

Herkese merhabalar. İhracat yapmayı planlıyorsunuz ama  faturanızı nasıl düzenleyeceğinizi bilmiyor musunuz? Ülkemizin son yıllarda gösterdiği yüksek ihracat başarılarından dolayı özellikle ihracat faturalarının nasıl düzenleneceği ihracat başarısı göstermiş firmalarca  çok sorulan bir soru haline geldi. Peki ihracat faturası düzenlemek zor mu profesyonel bir desteğe ihtiyaç var mı? Öncellikle fatura düzenlemek oldukça kolay bir eylem ve profesyonel […]

Başarıyı İhraç Etmenin Altın Kuralları

16 Temmuz 2022 10:14, Cumartesi

Başarıyı İhraç Etmenin Altın Kuralları Başarıyı İhraç Etmenin Altın Kuralları Büyüklüğü ne olursa olsun, herhangi bir şirket ihracat yapma zorluğunu üstlenebilir. İhracat yapmak için çok sayıda iyi neden vardır: Her şeyden önce, cirosunu artırma, pazarını genişletme veya hızla doygun Belçika pazarının ötesine geçme hedefi. Şirketler daha az rekabetçi pazarları keşfetmek, müşterilerini çeşitlendirmek ve böylece yerel […]

Başarılı İhracatçı Olmak İçin Neler Yapmak Gerekir İhracat Nasıl Yapılır
15 Temmuz 2022 11:50, Cuma

Başarılı İhracatçı Olmak İçin Neler Yapmak Gerekir İhracat Nasıl Yapılır Başarılı İhracatçı Olmak İçin Neler Yapmak Gerekir İhracat Nasıl Yapılır Uluslararası alanda gelişmek için kendinizi iyi hazırlamak için zaman ayırın. Net ve etkili bir strateji elde etmek için projenizin, kaynaklarınızın stokunu alın ve bilgileri alana mümkün olduğunca yakın girin. Yerel ortaklara yaklaşmaktan ve güvenilir rölelere […]

Dijital Pazarlama Nedir?
14 Temmuz 2022 10:29, Perşembe

Dijital Pazarlama Nedir?  Dijital Pazarlama Nedir? Dijital pazarlama, internet, mobil cihazlar, sosyal medya, arama motorları ve diğer dijital iletişim biçimlerini kullanarak potansiyel müşterileriyle bağlantı kurmak için uzmanlığınızı geliştirme sürecidir.  Çevrimiçi pazarlama olarak da adlandırılır, kullanıma hazırdır ve arama sonucu reklamlarını, e-posta reklamlarını ve tanıtılan tweet’leri kapsar – pazarlamayı müşteri geri bildirimleriyle veya bir şirket ile […]

YORUMLAR

Bir cevap yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak.

İhracat Bizim İşimiz

× İhracat Yapmak İstiyorum